In de nieuwe rubriek ‘Vraag het Jonathan’ stellen we voedingsvragen aan diëtist en voedingscoach Jonathan Klaassen. Met als doel om verwarringen weg te nemen en voeding weer begrijpelijk te maken. In deze eerste aflevering trap ik af met mijn eigen vraag over zout. Heb jij andere voedingsvragen voor Jonathan? Stel ze dan hieronder in de reacties!
“Hey Jonathan, er wordt heel veel gezegd en geschreven over zout. Volgens de Nierstichting eten Nederlanders 85% meer zout dan de maximaal aanbevolen hoeveelheid van 6 gram per dag en dat is slecht voor ons lichaam. Maar aan de andere kant hebben we ook zout nodig en ik zou niet weten wat ik zonder zout zou moeten doen als ik aan het koken ben. Dan zijn er ook nog tal van verschillende zouten verkrijgbaar. Denk aan zout met extra jodium, zeezout, himalayazout, natrium-arm Keltisch zeezout en het gewone keukenzout. De een nog meer bejubeld dan de ander, maar heeft bijvoorbeeld Keltisch zeezout nou echt zoveel toegevoegde waarde. Een paar maanden geleden was ik bij een evenement van La Baleine, misschien ken je ze wel van het zeezout in de blauwe bus. Die gebruik ik altijd tijdens het koken. Zij hebben nu een nieuw product La Baleine Essentiel wat 50% minder natrium bevat dan gewoon tafelzout met behoud van smaak en zoutvermogen. Dat zette me aan het denken en was de aanleiding voor mijn vraag aan jou: Hoe zit het nou met zout, wat doet natrium voor je lichaam, hoeveel hebben we ervan nodig, welk zout is nou ‘het beste’ voor ons en zet het zoden aan de dijk als ik voor het normale koken (denk aan een ‘snufje zout’ om op smaak te brengen’) deze Essentiel voortaan gebruik? Ik hoor het graag!”
Hoe zit het nou met zout?
Dag Francesca! Ik ben erg blij met je vraag. Zout is namelijk onderwerp van gesprek en de meningen lopen flink uiteen én daarbij worden we soms op een verkeerd spoor gezet. Dat is natuurlijk hartstikke verwarrend en frustrerend, je wilt namelijk de beste keuze maken. Wat is zout eigenlijk? Waarom hebben we het nodig? Waarom kan teveel zout schadelijk zijn én bestaan er eigenlijk soorten die extra gezond zijn? Kortom, welke keuzes moet je maken? In onderstaand artikel geef ik antwoord op die vragen.
Wat is zout?
Zout is een verzamelnaam voor chemische stoffen, waaronder kalk, gips, magnesium- en ammoniumzouten. Hiervan is keukenzout de bekendste voor ons. Keukenzout bestaat dan weer uit natriumchloride (NaCl) en komt van nature voor in veel producten, maar de voedingsindustrie voegt het ook veel toe. Als smaakmaker, als productverbeteraar of om de houdbaarheid te verlengen. Vanuit voedingsoogpunt is natrium dan ook een interessante stof, het zorg ervoor dat we producten kunnen veranderen (1-2).
Waar zit zout in?
Via winning uit bodem, zeewater of drinkwater komen we aan dat zout en dat maakt zout dan ook echt een natuurlijk product. Het zout zit in allerlei producten zoals brood, vleeswaren, kaas, soepen, sauzen, hartige snacks, roomijs, koek, gebak, kant- en klaarmaaltijden en pizza. En interessant is om het volgende te weten: gemiddeld krijgen we 3% binnen uit drinkwater, 17% dat van nature zit in voedsel, 50% van industrieel bereide producten zoals bovengenoemd en 30% door het zout wat ze zelf toevoegen. Conclusie: het zout dat jij binnenkrijgt komt dus het meeste uit producten van de supermarkt (1-3).
Wat is natrium?
Wanneer het gaat over de effecten van zout gaat het vrijwel altijd over de effecten van natrium. Natrium (uit het latijn: sodium) behoort tot de groep alkalimetalen. Dat zal je logischerwijs niet zoveel zeggen. Ik verwoord het even simpel, natrium komt voor in allerlei verbindingen maar de meest voorkomende verbinding is wel met chloor en dat is dan keukenzout (NACl) (3).
Wat doet natrium in ons lichaam?
Natrium is een mineraal dat we nodig hebben. Het behoudt samen met kalium het lichaamsvocht op peil of moeilijk gezegd ze handhaven het osmotische evenwicht in de cellen. Daarnaast is natrium verantwoordelijk voor het handhaven en reguleren van zuurtegraad van het bloed en het weefselvocht en verantwoordelijk voor het doorgeven van zenuwprikkels, bijvoorbeeld naar de spieren. Kortom, zonder natrium functioneren bepaalde dingen niet goed in ons lichaam (3).
Hoeveel hebben we nodig?
Echter hebben we van natrium niet veel nodig. Een tekort daarvan zal dan ook bijna niet voorkomen. Alleen incidenteel komt een tekort voor, denk bijvoorbeeld aan vochtverlies door transpiratie bij grote inspanningen zoals duursporten, braken of diarree (als je ziek bent). Het tegenovergestelde van een tekort is echter vandaag de dag het geval. En hoewel het lichaam best wat extra natrium via de nieren en urine kan uitscheiden, worden de nieren toch extra belast. Op lange termijn kan dit nierfunctiestoornissen tot gevolg hebben of een verhoogde bloeddruk. Situaties die je niet wilt, want de kans op hart- en vaatziekten wordt groter. De Gezondheidsraad heeft dan ook een maximale hoeveelheid van 6 gram zout per dag opgesteld. En inderdaad Francesca, op dit moment krijgt 85% van de bevolking teveel zout binnen en ja, dat is oprecht een ding om over na te denken (3-5).
Wat moet je nou doen?
Natuurlijk hebben we geen zin in allerlei kwaaltjes en daardoor willen we niet teveel zout binnenkrijgen. Gelukkig kunnen we daar iets aan doen. Belangrijks is om ervoor te zorgen dat bij de consumptie van zout een goede balans is tussen kalium en natrium. Kalium is een mineraal dat o.a. met natrium betrokken is bij de vochtbalans en de bloeddruk. Even simpel gezegd, kalium zorgt juist voor een gunstiger bloeddruk, zie het als elkaars tegenpolen. Eet je natriumrijk en daarnaast kaliumarm dan is dat een erg ongunstig situatie. Verhoog je de hoeveelheid kalium dan is dit al een stuk gunstiger en verminder daarbij uiteraard de inname aan zout (3).
Meer kalium en eet onbewerkt!
De hoeveelheid kalium moet bij de consumptie van natrium dus omhoog. Hoe doe je dat? Simpel: focus je vooral op groente en fruit en daarnaast aardappelen, vlees, brood, melk en noten. Kies daarnaast voor producten die zo min mogelijk bewerkt zijn. Wees je er bewust van dat kant- en klare maaltijden en sauzen, kaas, vleeswaren, zoutjes, snacks en pizza veel zout bevatten. Met mate is dan ook weer het advies. Wellicht een saai diëtisten verhaal, maar goed, zo zit de vork wel in de steel (3).
Welk zout moet je kiezen?
Voordat ik hier antwoord op geef is het goed te realiseren dat voeding een groot effect heeft op onze gezondheid en daardoor is voeding booming business én interessant voor de voedingsindustrie. Ook wat betreft zout maakt de industrie hier dankbaar gebruik van. Suiker wordt honing of ahornsiroop en keukenzout wordt bijvoorbeeld Keltisch zeezout of Himalayazout. Het zijn namen die heel mooi klinken, maar ga je ze analyseren dan is er nagenoeg geen noemenswaardig verschil. Het gehalte aan natrium is nagenoeg hetzelfde en daar is het juist om te doen! Kortom, stukje marketing wat ons in iets moois laat geloven.
Natuurlijk kan het zijn dat het je het ene zout lekkerder vindt dan het andere en de beleving van een product kan ook de reden tot aankoop zijn. Echter bestaat gezond zout in principe niet. Je kunt wel bewuste keuzes maken, maar let dan vooral op het natriumgehalte van het product. Daarmee kun je winst behalen! Denk aan LoSalt, Jozo Bewust (die heet tegenwoordig Light) of bijvoorbeeld La Baleine Essentiel wat 50% minder natrium bevat. Bij deze soort is het natriumchloride vervangen voor ruim de helft door kaliumchloride. En dat is oprecht een stuk gunstiger voor de bloeddruk en daardoor je gezondheid! (6).
Bronnenlijst
1. Catsberg, C.M.Em Kempen-van Dommelen, G.J.M. Levensmiddelenleer. Baarn. Hbuitgevers; 2008.Hoofdstuk 24
2. Eerlijk over eten. Voedingscentrum. Zout. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/zout.aspx
3. De jong, F.M. Ons voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. s’- Graveland; Fontaine Uitgevers BV; 2008. Hoofdstuk 5
4. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Zoutconsumptie van kinderen en volwassenen in Nederland: Resultaten uit de Voedselconsumptiepeiling 2007-2010, 2012
5. Consumentenbond, www.consumentbond.nl > Verborgen zout > Overbodige hoeveelheden zout, 2015
6. I Am Foodie. Labtest de uitslag: wat zit er in Himalayazout. Beschikbaar via: https://www.iamafoodie.nl/labtest-de-uitslag-wat-zit-er-in-himalayazout/
Bron foto’s: shutterstock
In deze aflevering van Vraag het Jonathan ben ik zelf een stuk wijzer geworden over zout en ik hoop jullie ook! Hebben jullie andere voedingsvragen? Stel deze dan vooral in de reacties hieronder. Dan vragen wij het Jonathan 😉
